عنوان : محاسبه ضريب نفوذ بيمه در کشور
محمد ابراهیم امین ، سحر کمالخانی
چکیده :تامين اجتماعي به عنوان يك سيستم يا سامانه قانونمند با هدف هاي مشتركي در كشورهاي جهان تحت نظام هاي گوناگون سياسي و اقتصادي سازمان يافته اما در راه تحقق اهداف ونحوه عملكرد،اين سامانه در هر يك از كشورهاي جهان به طرز خاصي عمل مي كند. مسائلي مانند بيمه بازنشستگي ، بيمه از كارافتادگي، مستمري بازماندگان و مسائل ديگري از اين نوع، مهمترين و شاخص ترين اهداف ساختار تامين اجتماعي در بيشتر كشورهاي جهان است كه با شيوه هاي گوناگون اعمال مي شود.
تامين اجتماعي به عنوان يك سيستم يا سامانه قانونمند با هدف هاي مشتركي در كشورهاي جهان تحت نظام هاي گوناگون سياسي و اقتصادي سازمان يافته اما در راه تحقق اهداف ونحوه عملكرد،اين سامانه در هر يك از كشورهاي جهان به طرز خاصي عمل مي كند. مسائلي مانند بيمه بازنشستگي ، بيمه از كارافتادگي، مستمري بازماندگان و مسائل ديگري از اين نوع، مهمترين و شاخص ترين اهداف ساختار تامين اجتماعي در بيشتر كشورهاي جهان است كه با شيوه هاي گوناگون اعمال مي شود.
ولي آن چه مسلم است اين است كه در تمامي اين عمليات خطري با احتمال وقوع متغير تحت پوشش قرار مي گيرد. براي مثال در بيمه هاي بازنشستگي فرد طي دوران كاري خود حق بيمه اي را به تناسب از حقوق خويش پرداخت مي كند. اگر براي مثال پس از 30 سال خدمت خود در قيد حيات باشد بيمه اي كه خريداري نموده است نوعي بيمه تشكيل سرمايه يا بيمه عمر به شرط حيات محسوب مي شود كه سرمايه به صورت مستمري به وي پرداخت خواهد شداين نوع بيمه ها غالباً چند نفره هستند يعني در صورت فوت كاركن مستمري تا زمان هايي كه قطعاً در بيمه ها و قراردادها و قوانين مربوطه تعريف شده است به وابستگان فرد از جمله همسر و فرزندان وي پرداخت خواهد . شد مثلاًً ممكن است در قرارداد تعريف شده باشد كه به فرزندان ذكور زير 18 سال و فرزندان اناث تا زماني كه ازدواج نكرده اند مستمري پرداخت گردد . به هر حال اين جزئيات به هر شكلي كه تعريف شود در ماهيت فعاليت بيمه اي انجام شده خللي وارد نخواهد كرد. در حالت ديگر اگر فرد قبل از 30 سال فوت كرده باشد مستمري به بازماندگان وي كه در قرارداد بيمه تعريف شده پرداخت خواهد شد كه در واقع در اين حالت ما با نوعي بيمه عمر به شرط فوت روبه رو هستيم . در اين بين غالباً انواع مختلفي از بيمه هاي حوادث و ازكارافتادگي و درمان نيز در قالب يك بيمه بازنشستگي تعريف شده است كه بر پيچيدگي موضوع افزوده است . به عبارت ديگر بيمه بازنشستگي تركيبي از انواع بيمه هاي عمر و حوادث مي باشد كه غالباً بيمه هاي درمان نيز به همراه آن ارائه مي شود . شايد آن چيزي كه اين نوع بيمه را از انواع ديگر بيمه متمايز كرده است به نحوي كه انواع سازمان ها و صندوق هاي بازنشستگي به طور تخصصي به آن پرداخته اند نحوه پرداخت حق بيمه اين بيمه ها باشد. در اين بيمه ها كاركن و كارفرما و در برخي موارد دولت ها در پرداخت حق بيمه دخيل هستند آن هم از اين لحاظ كه در برخي موارد به دليل نسبت بالاي خسارت، كاركنان به تنهايي قادر به تامين هزينه هاي حق بيمه نيستند و دولت ها به منظور توسعه رفاه عمومي، گسترش بهداشت و درمان و.... ناگزير به انجام اقداماتي در اين زمينه هستند و اين نحوه برخورد با مسئله و از طرف ديگر بعضاً اجباري بودن اين نوع بيمه ها به آن ها جنبه هاي حمايتي مي دهد . آن چه در اين مقاله به عنوان يك دغدغه ذهني مورد بررسي قرار گرفته است اين است كه بخش عمده ايي از فعاليت هاي بيمه كه طبق آنچه در بالا بر آن اشاره رفت جزو بيمه هاي زندگي هم محسوب مي شود، در قالب مجموعه فعاليت هاي صندوق هاي بازنشستگي و سازمان هاي تامين اجتماعي انجام مي گيرد كه در آمار مربوط به بررسي وضعيت بيمه در كشور به هيچ عنوان محاسبه نمي شود . درحالي كه ضريب نفوذ بيمه در ايران 3/1 است و در مورد بيمه هاي زندگي زير يك درصد مي باشد تفاوت فاحش با شاخص هاي جهاني يعني 5/7 و 5/4 درصد دارد. دليل عمده اين است كه بخش قابل توجهي از فعاليت هاي بيمه اي در قالب صندوق هاي فعال در قلمرو نظام جامع رفاه و تامين اجتماعي صورت مي گيرد. در برخي كشورها مانند فرانسه پس ازاجراي برنامه خصوصي سازي دولت بخشي از بازنشستگي و قسمت مهمي از بيمه هاي درماني اجتماعي را به شركت هاي خصوصي بيمه واگذار كرده است.[1]
اين مطالعه با هدف محاسبه ضريب واقعي نفوذ بيمه در كشور و معرفي آن به كارشناسان ، تصميم سازان و تصميم گيران حوزه بيمه اجرا شده است تا ظرفيت هاي بالقوه و بالفعل صنعت بيمه كشور و حدود توسعه آن شناسايي گردد. در حالي كه ضريب نفوذ بيمه فعلي محاسبه شده توسط بيمه مركزي حدود 3/1 درصد برآورد شده است (ضريب نفوذ بيمه = توليد ناخالص داخلي/ مجموع حق بيمه هاي صادره )و ميانگين اين ضريب در دنيا حدود 7 درصد اعلام گرديده است، لازم است تا با لحاظ مجموع پرداخت هائي كه جامعه ايراني تحت عنوان حق بيمه مي پردازد در واقعيت خود محاسبه و معرفي گردد.
بخش اول : مباني نظري
بیمه به معنای ضمانت در برابر خطراتی است که بیم وقوع آن ها می رود و معمولاً به دو نوع بازرگاني و اجتماعی تقسیم می شود .
1. بیمه هاي بازرگاني :
در ماده اول قانون بیمه ایران مصوب هفتم اردیبهشت 1316، بیمه بازرگاني چنین تعریف شده است: بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می کند در ازای دریافت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع حادثه، خسارت وارد بر او را جبران کرده یا وجه معینی را بپردازد. متعهد را بیمه گر، طرف تعهد را بیمه گذار، وجهی را که بیمه گذار به بیمه گر، می پردازد حق بیمه و آنچه را که بیمه می شود، موضوع بیمه می نامند. بيمه هاي بازرگاني غالباً به بيمه هاي اشخاص و اموال تقسيم مي شوند.
2. بیمه اجتماعی:
بیمه اجتماعی، حمایت اجتماعی کارگران و شاغلان در مقابل برخی از حوادث و وقایع احتمالی است که برای چنین حمایتی معمولاً یک رژیم رسمی دایر می شود و قانونگذار تأمین هزینه های سازمان مزبور و پرداخت غرامت و جبران زیان های وارده به کارگران تحت پوشش را مشخص می کند.
خصوصیات بیمه اجتماعی عبارتند از :
الف ) بیمه هاي اجتماعی خصوصیت اجباری دارد. یعنی گروه هایی که بر اساس شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تحت پوشش بیمه اجتماعی قرار می گیرند، به اجبار بیمه می شوند. اراده و اختیار آن ها در بیمه شدنشان دخالت ندارد.
ب ) در بیمه اجتماعی بین بیمه و کار نوعی ارتباط وجود دارد. به این شکل که معمولاً اقشار کارگر و حقوق بگیر تحت پوشش قرار می گیرند و سعی می شود نسبت به جبران خسارت وارده ناشی از کاهش یا قطع درآمد اقدام شود. پس افراد غیر شاغل و فاقد درآمد شامل برنامه بیمه اجتماعی نمی شوند. زیرا در این بیمه معمولاً کارفرما، کارگر و دولت هر سه در تأمین منابع مالی بیمه اجتماعی دخالت دارند.
ج ) ویژگی دیگر بیمه های اجتماعی این است که تابع قانون مدنی نیستند، زیرا خود قانون مستقلی دارند.
در ايران نيز فعاليت هاي بيمه اي در دو حوزه كاملاً مجزا و در قالب هاي ذيل انجام مي پذيرد :
1.بيمه هاي بازرگاني شامل بيست شركت بيمه خصوصي و دولتي كه زير نظر بيمه مركزي ايران و در حوزه وزارت اقتصاد و دارائي فعاليت مي كنند . اين شركت ها به فروش انواع بيمه هاي اموال و اشخاص و مسئوليت مشغول هستند.
2.بيمه هاي اجتماعي غالباً شامل سازمان ها و ارگان هاي تابعه وزارت رفاه و تامين اجتماعي كه به فعاليت هاي بيمه اي ( بعضاً در زمینه بازنشستگی و درمان ) مشغول هستند .
طبق اصل 29 قانون اساسي برخورداري از تامين اجتماعي از نظر بازنشستگي، بيكاري، از كارافتادگي، بي سرپرستي ، درراه ماندگي، حوادث و سوانح و نياز به خدمات بهداشتي و درماني و مراقبت هاي پزشكي به صورت بيمه و غيره حقي است همگاني، دولت مكلف است طبق قوانين از محل درآمدهاي عمومي و درآمدهاي حاصل از مشاركت مردم، خدمات و حمايت هاي مالي فوق را براي يك يك افراد كشور تامين كند. در اجراي اين اصل و در جهت انسجام كلان سياست هاي رفاهي ، نظام تامين اجتماعي طراحي شده است كه شامل حوزه هاي ذيل مي باشد:
الف ) حوزه بيمه اي شامل :
· بيمه اجتماعي: بازنشستگي (سازمان تامين اجتماعي، صندوق بيمه اجتماعي روستائيان و عشاير، صندوق بازنشستگي كشوري، نيروهاي مسلح، ساير صندوق ها) بيكاري، حوادث و سوانح، ازكارافتادگي، بازماندگان .
· بيمه درماني: همگاني و تكميلي
ب ) حوزه حمايتي و توانبخشي شامل :
· ارائه خدمات حمايتي و توانبخشي
· اعطاي يارانه و كمك هاي مالي به افراد و خانواده هاي نيازمند
ج )حوزه امدادي شامل :
· امداد و نجات در حوادث غيرمترقبه (سيل، خشكسالي،زلزله، طوفان و.....)
علاوه بر این ها سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح و صندوق بیمه محصولات کشاورزی نیز در زمینه توسعه بیمه های اجتماعی فعالیت دارند. به هر حال آن چه مسلم است اين است كه فعاليت هايي كه در قالب بيمه هاي اجتماعي توسط نهاد ها، سازمان ها و صندوق هاي فوق انجام مي شود ماهيت بيمه اي دارند. يعني در هر يك از اين عمليات از بيمه هاي بازنشستگي و ازكارافتادگي تا بيمه هاي درمان، خطر محتمل الوقوعي در آينده توسط بيمه گر تحت پوشش قرار مي گيرد و حق بيمه اي كه از كاركن يا كارفرما يا دولت گرفته مي شود حق بيمه اي است كه بر اساس محاسبات آكچوئري و ارزيابي ريسك و خطر پوشش داده شده، بدست آمده است. در سراسر دنيا دولت ها به مرور تلاش كرده اند تا خدمات بازنشستگي و درمان كاركنان را به سمت شركت هاي بيمه بازرگاني سوق داده و بيشتر به مسئوليت هاي اجتماعي و حمايتي خود بپردازند. با اين استدلال محاسبه ضريب نفوذ بيمه در ايران بدون لحاظ اين حق بيمه ها و فعاليت موسسات بيمه اي اجتماعي بيانگر واقعيت آنچه ظرفيت و توان بيمه گري كشور است نخواهد بود. در اكثر مباحث مربوط به گستردگي و نفوذ بيمه در اقتصاد ملي به ضريب نفوذ بيمه هاي بازرگاني كه رقم ناچيزي است (3/1درصد) اشاره مي شود و سهم عمده بيمه هاي اجتماعي كه در تعريف و واقعيت عمليات بيمه گري هستند و منافع و كاركرد آن نصيب جامعه و اقتصاد ملي مي شود به خطا در نظر گرفته نمي شود. در حالي كه ارائه و اعلام اقلام مربوط به ضريب نفوذ بيمه در ساير كشورها عمدتاً اين فعاليت ها را نيز در بر مي گيرد و ضروري است كه در محاسبه ضريب نفوذ بيمه در كشور ايران نيز مد نظر قرار گيرد و از كوچك نمائي توان و ظرفيت
بيمه گري كشور پرهيز كنيم .
بخش دوم : شناسايي و بررسي سازمان هاي ارائه كننده بيمه هاي اجتماعي در كشور
1. سازمان تامين اجتماعي
بزرگترين سازمان ارائه كننده بيمه هاي اجتماعي در ايران سازمان تامين اجتماعي است . اين سازمان در سال 87 ، حدود 9 ميليون نفر بيمه شده و 2 ميليون نفر مستمري بگير داشته كه با در نظر گرفتن افراد خانواده بيمه شدگان 29 ميليون تحت پوشش اين سازمان بوده اند. عمده فعاليت اين سازمان در زمينه بيمه هاي بازنشستگي ،بيكاري ،از كارافتادگي و درمان مي باشد. درآمد سازمان در 87 از محل حق بيمه معادل 85000 ميليارد ( هشتاد و پنج هزار ميليارد) ريال بوده است.
2. سازمان بازنشستگي كشوري
سازمان ديگري كه در زمينه بيمه هاي اجتماعي فعاليت گسترده دارد سازمان بازنشستگي كشوري است كه كاركنان دولت اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها و قضات ، كاركنان وزارت امور خارجه و غيره تحت پوشش اين سازمان هستند.
اين سازمان بيشتر در زمينه بيمه هاي بازنشستگي ،درمان و بيمه هاي عمر فعاليت دارد. تعداد حقوق بگيران و شاغلين اين سازمان در سال 87 حدود (2،500،000) دوميليون و پانصد هزار نفر بوده اند و درآمد سازمان از محل حق بيمه در اين سال در حدود (19،000ميليارد) نوزده هزار ميليارد ريال بوده است.
3. سازمان بيمه خدمات درماني
در سال 87 حدود39 ميليون نفر تحت پوشش خدمات درماني اين سازمان بوده اندو درآمد اين سازمان از محل حق بيمه (4،800ميليارد ريال ) چهارهزار وهشتصد ميليارد ريال برآورد شده است.
4. سازمان بهزيستي
از بررسي وضعيت سازمان بهزيستي صرفنظر كرده ايم زيرا اكثر فعاليت هاي اين سازمان جنبه حمايتي دارد.
5. صندوق بيمه اجتماعي عشاير و روستائيان
سازمان بعدي صندوق بيمه اجتماعي عشاير و روستائيان است در سال 87 (711،000) هفتصد ويازده هزار خانوار تحت پوشش اين صندوق قرارداشته اند و منابع سازمان (2،600ميليارد ريال ) دو هزار و ششصد ميليارد ريال بوده است كه تنها 10 درصد آن توسط بيمه گزاران تامين شده است و بقيه هزينه ها توسط دولت تامين مي شود .
6. ساير صندوق هاي تابع نظام رفاه و تامين اجتماعي
ساير صندوق هاي تابع اين نظام هر يك به صورت جداگانه نسبت به ارائه خدمات بيمه بازنشستگي و درمان به زير مجموعه هاي خود اقدام مي كنند كه در سال 87 مجموع افراد تحت پوشش اين صندوق ها بالغ بر (2،200،000نفر) دو ميليون ودويست هزار نفر بوده اند.
بخش سوم : محاسبه ضریب نفوذ واقعی بیمه در ایران
الف ) بیمه های اجتماعی
مطابق آن چه در بخش دوم تعریف کردیم غالباً بیمه های اجتماعی توسط نهادهای زیر مجموعه وزارت رفاه و تامین اجتماعی شامل سازمان تامین اجتماعی، سازمان بازنشستگی کشوری، سازمان بیمه خدمات درمانی، صندوق بيمه عشاير و روستائيان و صندوق های تابع نظام جامع تامین اجتماعی ارائه می شود که ارقام مربوط به حق بیمه ردیف های1تا5 جدول ذیل را شامل می شود. در محاسبه ارقام جدول ذیل تقریب های ذیل لحاظ شده است :
1.از آن جا که ارقام مربوط به حق بیمه همه صندوق ها موجود نمی باشد ولی جمع اعضای صندوق ها را در اختیار داشتیم. با توجه به حق بیمه سرانه سازمان تامین اجتماعی در سال های مختلف حق بیمه دریافتی صندوق ها را محاسبه کرده ایم .
2.در خصوص سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح نیز از آن جا که ارقام مربوط به خسارت پرداختی سازمان را در اختیار داشتیم با استفاده از رقم ضریب خسارت سازمان تامین اجتماعی و در نظر گرفتن درصد رشد حق بیمه های این سازمان و تعمیم آن به سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح ارقام مربوط به حق بیمه این سازمان را به طور تقریبی برآورد کرده ایم .
3. ارقام مربوط به ردیف های 3،2،1و 5 واقعی هستند .
حق بیمه های دریافتی در حوزه بیمه های اجتماعی طی سال های 87-1384 ( میلیون ریال )
|
ردیف
|
شرح
|
84
|
85
|
86
|
87
|
|
1
|
سازمان تامین اجتماعی
|
42,307,953
|
61,510,787
|
82,354,779
|
85,359,099
|
|
2
|
سازمان بازنشستگی کشوری
|
10,013,000
|
13,776,000
|
15,157,000
|
19,903,000
|
|
3
|
بیمه خدمات درمانی
|
2,794,679
|
2,773,145
|
4,555,894
|
4,085,387
|
|
4
|
سایر صندوق ها
|
9,993,512
|
15,611,809
|
20,424,102
|
19,725,475
|
|
5
|
صندوق بيمه عشاير و روستائيان
|
414،387
|
1،577،402
|
1،949،698
|
2،646،341
|
|
6
|
سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح
|
23,158,082
|
33,579,219
|
44,996,154
|
46,796,000
|
|
7
|
صندوق بيمه محصولات كشاورزي
|
اطلاعات در دسترس نمي باشد
|
اطلاعات در دسترس نمي باشد
|
1،353،983
|
2،134،275
|
|
-
|
جمع حق بيمه هاي توليدي بیمه های اجتماعی و حمايتي
|
88،681،613
|
128،828،362
|
170،791،610
|
180،649،577
|
ب ) بیمه های بازرگانی
حق بیمه های تولیدی بیمه های بازرگانی طبق آمار اعلام شده توسط بیمه مرکزی ایران در دو حوزه زندگی و غیر زندگی به شرح جدول ذیل می باشد.
حق بيمه هاي توليدي بيمه هاي بازرگاني به تفكيك زندگي و غير زندگي طي سال هاي 87-1384 ( ميليون ريال )
|
شرح
|
84
|
85
|
86
|
87
|
|
حق بیمه بیمه های زندگی
|
1,420,400
|
1,628,700
|
1,892,200
|
2،241،068
|
|
حق بیمه بیمه های غیرزندگی
|
20،109،500
|
24،932،400
|
31،936،800
|
37،825،032[2]
|
|
جمع حق بیمه های تولیدی
|
21،529،900
|
26،561،100
|
33،829،000
|
40،066،100
|
ج) ضریب نفوذ بیمه
بدين ترتيب با توجه به آمار به دست آمده از بخش هاي قبلي و با در نظر گرفتن ارقام مربوط به توليد ناخالص داخلي( GDP) مي توانيم ضريب نفوذ بيمه را به تفكيك زندگي و غير زندگي و به تفكيك بيمه هاي بازرگاني و اجتماعي بدست آوريم بديهي است از جمع مربوط به حق بيمه هاي بازرگاني و اجتماعي و تقسيم آن بر توليد ناخالص داخلي به ضريب نفوذ واقعي بيمه در كل كشور خواهيم رسيد.
توليد ناخالص داخلي (ميليون ريال )
|
شرح
|
84
|
85
|
86
|
87
|
|
تولید ناخالص داخلي
|
1,688,000,000
|
2,038,000,000
|
2,623,000,000
|
2,683,000,000
|
روش اول: در روش اول تنها 10 درصد حق بيمه صندوق بيمه عشاير و روستائيان ( كه توسط مردم پرداخت مي شود ) را در قالب بيمه هاي اجتماعي محسوب و ارقام مربوط به بيمه محصولات كشاورزي را به عنوان حق بيمه اموال (غير زندگي ) به محاسبات اضافه مي كنيم .
حق بيمه موسسسات مختلف بيمه اي كشور طي سال هاي 87-1384
|
ردیف
|
شرح
|
84
|
85
|
86
|
87
|
|
1
|
سازمان تامین اجتماعی
|
42,307,953
|
61,510,787
|
82,354,779
|
85,359,099
|
|
2
|
سازمان بازنشستگی کشوری
|
10,013,000
|
13,776,000
|
15,157,000
|
19,903,000
|
|
3
|
بیمه خدمات درمانی
|
2,794,679
|
2,773,145
|
4,555,894
|
4,085,387
|
|
4
|
سایر صندوق ها
|
9,993,512
|
15,611,809
|
20,424,102
|
19,725,475
|
|
5
|
صندوق بيمه عشاير و روستائيان
|
38،741
|
157،740
|
164،970
|
264،634
|
|
6
|
سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح
|
23,158,082
|
33,579,219
|
44,996,154
|
46,796,000
|
|
7
|
صندوق بيمه محصولات كشاورزي
|
اطلاعات در دسترس نمي باشد
|
اطلاعات در دسترس نمي باشد
|
1،353،983
|
2،134،275
|
|
-
|
جمع حق بيمه هاي توليدي بیمه های اجتماعی
|
88،305،967
|
127،408،700
|
169،006،879
|
178،267،870
|
حق بيمه هاي اجتماعي و بازرگاني كشور و ضريب نفوذ طي سال هاي 87-1384
|
شرح
|
84
|
85
|
86
|
87
|
|
جمع حق بيمه هاي توليدي بیمه های اجتماعی
|
88،305،967
|
127،408،700
|
169،006،879
|
178،267،870
|
|
جمع حق بیمه های تولیدی (بازرگاني)
|
نظرات شما عزیزان:
:: موضوعات مرتبط:
انتشارات بيمه البرز،
مقاله،
،
:: برچسبها:
بیمه البرز,
بیمه مخصوص,
بيمه اشخاص,
بيمه خودرو ,
بيمه باربري,
بيمه مسئوليت,
بيمه آتش سوزي,
بيمه مهندسي ,
بيمه طرح جامع خانوار,
بیمه بدنه,
بیمه شخص ثالث,
نشربه داخلي سيماي البرز,
مقاله بیمه البرز,
|
|
نوشته شده توسط صدائی
در ساعت 19:32 |
|
|
| |
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
